نام‌های قرآناسامی زیادی برای قرآن کریم ذکر شده که در میان مسلمانان فقط بعضی از آنها مشهور است. البته بعضی از الفاظی که از آنها به عنوان نام‌های قرآن تعبیر می‌شود، در قرآن به عنوان صفت برای قرآن ذکر شده است و به خاطر همین اختلاف نظر در تشخیص اسم و صفت است که میان دانشمندان علوم قرآنی در ذکر و عدد نام‌های قرآن اختلاف نظرهایی وجود دارد. ۱ - اسامی قرآنقرآن مجید که کتاب آسمانی مسلمانان است دارای اسامی و صفات زیادی است که بعضی از آنها توسط دانشمندان علوم قرآنی تحقیق و بیان شده است. ذکر نام‌های فراوان و اوصاف زیاد باعث شده است که بعضی، اوصاف این کتاب را با نام‌های آن اشتباه گیرند؛ اما از آنجا که هر صفتی می‌تواند به صورت اسم استفاده شود، شاید بتوان ذکر اوصاف را در زمره نام‌ها توجیه کرد؛ چنان‌که مفسران بزرگی همچون ابوالفتح رازی تمام این اوصاف و اسما را در زمره اسماء و نام‌های قرآن آورده‌اند. [۱]
رازی، ابوالفتوح، تفسیر روح الجنان، ج۱، ص۵، چاپ اسلامیه.
وی ۴۳ نام برای قرآن آورده است که بعضی جنبه وصفی دارد.۲ - دیدگاه مفسران۲.۱ - طبرسیمرحوم طبرسی در مجمع البیان به ذکر ۴ نام اکتفا کرده و فقط نام‌های قرآن، فرقان، کتاب و ذکر، را به‌عنوان اسامی قرآن آورده است. [۲]
طبرسی، تفسیر مجمع البیان، فن رابع.
۲.۲ - زرکشیاما بدرالدین زرکشی نقل می‌کند که «حرالیّ» کتابی در این زمینه نوشته است و بیش از ۹۰ اسم یا وصف برای قرآن ذکر می‌کند. [۳]
معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۱۰۶.
۲.۳ - صاحب التمهیدصاحب التمهید از قاضی عُزَیزی، ۵۵ نام برای قرآن ذکر می‌کند که ۴۳ نام آن با نام‌هایی که مرحوم ابوالفتوح رازی بیان کرده، مشترک است. [۴]
معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۱۰۶.
این ۵۵ نام (یا وصف) از خود قرآن گرفته شده است.۳ - اسامی استفاده شده از قرآنما در اینجا به این اسامی و به آیاتی که این اسما در آن آمده است، اشاره می‌کنیم: ۱. قرآن (طه، ۲؛ نساء، ۸۲،...) ۲. فرقان ( انفال، ۲۹؛ آل‌عمران، ۳ و ۴؛ فرقان، ۱ و...) ۳. کتاب (فاطر، ۲۹؛ نساء، ۱۰۵) ۴. ذکر (آل‌عمران، ۵۸؛ حجر، ۹) ۵. تنزیل (شعراء، ۱۹۲؛ انسان، ۲۳) ۶. حدیث (زمر، ۲۳؛ کهف، ۶) ۷. موعظه (یونس، ۵۷) ۸. تذکره (حاقه، ۴۸) ۹. ذکری (هود، ۱۲۰) ۱۰. بیان (آل‌عمران، ۱۳۸) ۱۱. هدی (بقره، ۲) ۱۲. شفاء (فصلت، ۴۴) ۱۳. حکم (رعد، ۳۷) ۱۴. حکمت (احزاب، ۳۴) ۱۵. حکیم (آل‌عمران، ۵۸) ۱۶. مهیمن (مائده، ۴۸) ۱۷. هادی (جن، ۱ و ۲)؛ (در این آیه "ادی" به کار برده نشده است و این اسم برگرفته از کلمه یهدی موجود در آیه می‌باشد). ۱۸. نور (اعراف، ۱۵۷) ۱۹. رحمت (نمل، ۷۷) ۲۰. عصمت (آل‌عمران، ۱۰۳)؛ (در ذکر این نام، از آیه «و اعتصموا» استفاده شده؛ زیرا لفظ عصمت در آیه ذکر نشده است). ۲۱. نعمت (ضحی، ۱۱) ۲۲. حق (حاقه، ۵۱) ۲۳. تبیان (نحل، ۸۹) ۲۴. بصائر (قصص، ۴۳) ۲۵. مبارک (انبیاء، ۵۰) ۲۶. مجید (ق، ۱) ۲۷. عزیز (فصلت، ۸۷) ۲۸. عظیم (حجر ۸۷) ۲۹. کریم (واقعه، ۷۷) ۳۰. سراج (احزاب، ۴۶)؛ (بنابر تفسیری که مراد از سراج منیر، قرآن باشد). ۳۱. منیر (احزاب، ۴۶) ۳۲. بشیر (فصلت، ۳ و ۴) ۳۳. نذیر (فصلت، ۴) ۳۴. صراط (حمد، ۶) ۳۵. حبل (آل‌عمران، ۱۰۶) ۳۶. روح (شوری، ۵۲) ۳۷. قصص (یوسف، ۳) ۳۸. فصل (طارق، ۱۳) ۳۹. نجوم (واقعه، ۷۵)؛ (بنابر اینکه نجوم به معنای نزول تدریجی قرآن باشد). ۴۰. عجب (جن، ۱) ۴۱. قیّم (کهف، ۱ و ۲) ۴۲. مبین (یوسف، ۱) ۴۳. علیّ (زخرف، ۴) ۴۴. کلام (توبه، ۶) ۴۵. قول (قصص، ۵۱) ۴۶. بلاغ (ابراهیم، ۵۲) ۴۷. متشابه (زمر، ۲۳) ۴۸. عربی (زمر، ۲۸) ۴۹. بشری (نمل، ۲) ۵۰. عدل (انعام، ۱۱۵) ۵۱. امر (طلاق، ۵) ۵۲. ایمان (آل‌عمران، ۱۹۳) ۵۳. نبأ (نبأ، ۱ و ۲) ۵۴. وحی (انبیاء، ۴۵) ۵۵. علم (رعد، ۳۷) ۴ - بیان یک نکتهالبته در بعضی از این اسما قابل مناقشه است؛ یعنی بنا بر تفسیر یا بنا بر وجهی که آن کلمه بر قرآن اطلاق شده است، صحیح است و چه‌بسا بنا بر تفاسیر قطعی، تفسیر آن کلمه، قرآن نباشد. به همین خاطر است که عده‌ای تعداد اسامی را مثلاً کم‌تر گفته‌اند؛ به‌عنوان مثال، اگر صراط مستقیم را قرآن معنا کنیم، این نام برای قرآن صحیح است. اینها اسامی است که از قرآن استفاده شده است. ۵ - تعبیر قرآن به مصحفدر بعضی روایات از قرآن به «مصحف» (اگرچه در قرآن از کتاب‌های آسمانی با لفظ «صحف» تعبیر شده است، ولی مصحف ذکر نشده است). تعبیر شده است. ۵.۱ - حدیثی از فیض کاشانیمرحوم ملامحسن فیض کاشانی، حدیثی را از کتاب کافی نقل می‌کند که حضرت صادق (علیه‌السلام) در جواب سؤالی فرمود: بلکه هرگاه قرآن می‌خوانی، به مصحف نگاه کن؛ چراکه نگاه به مصحف عبادت است. ۶ - پانویس
۷ - منبع |